حقوق بهداشتی، روانی و آموزش پزشکی زندانیان با تأکید بر حقوق معتادان محبوس

مجازات حبس از دیر باز در جوامع بشری وجود داشته است. بنابر نظریه ی اصلاح و درمان، زندان «درمانگاه مجرمان» محسوب می گردد. امروزه با توجه به شکست نظریه ی اصلاح و درمان استفاده از حبس برای کنترل و طرد مجرمان پرخطر رواج یافته است. کارکرد زندان هرچه که باشد حقوق انسانی زندانیان باید رعایت شود. یکی از مهم ترین حقوق آن ها حقوق مربوط به سلامت و بهداشت روانی ـ جسمی آنان می باشد. ارائه ی خدمات بهداشتی درباره ی افراد زندانی از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که زندان به علت شرایط نامساعد مانند تراکم جمعیت، خشونت، کمبود نور و هوای تازه، فقر غذایی و اعمال پرخطر مانند استعمال مواد مخدر، خال کوبی و روابط جنسی ناسالم محیط مناسبی برای شیوع بیماری های واگیردار و عفونی می باشد. بخش بزرگی از زندانیان را معتادان به مواد مخدر تشکیل می دهند. درباره ی مجرم یا بیمار بودن فرد معتاد اختلاف نظر وجود دارد. مطابق قوانین داخلی مانند «اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر» و «اصلاحیه ی قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر» معتاد مادامی که برای درمان و ترک مواد اقدام نکند مجرم است. اگر هدف اصلی زندان اصلاح و درمان باشد باید لوازم و مقتضیات آن نیز فراهم شود. در غیر این صورت زندان آثار مخربی بر سلامت جسمی و روانی زندانیان خواهد داشت. در میان زندانیان، افراد معتاد با توجه به آسیب پذیری بیشتر روانی و جسمی نیازمند توجه و مراقبت های ویژه ای هستند. به نظر می رسد زندان با توجه به وضعیت ویژه ی معتادان، محیط چندان مناسبی برای نگهداری و درمان آنان نباشد اما واقعیت این است که بسیاری از آن ها در حبس به سر می برند و از سوی دیگر بنابر گزارش های خود زندانیان و سازمان زندان ها توزیع و مصرف انواع مواد مخدر در زندان ها امری شایع است. مقاله ی حاضر درصدد بررسی و تبیین حقوق روانی ـ بهداشتی و آموزش پزشکی زندانیان با عنایت ویژه به معتادان محبوس و با مبنا قرار دادن آیین نامه ی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور و اسناد بین المللی مانند «حداقل مقررات معیار برای رفتار با زندانیان» است. نگارندگان سعی دارند راهکارهای حقوقی ـ پزشکی برای ارتقای سلامت و درمان زندانیان به صورت عام و معتادان محبوس به طور خاص ارائه دهند. اقداماتی چون طبقه بندی زندانیان و نگهداری و معالجه ی زندانیان مبتلا به بیماری های روانی و واگیردار و پرخطر به صورت اختصاصی، فراهم کردن هوا و نور بیشتر، برگزاری آموزش های ضمن خدمت برای کادر پزشکی زندان و زندانیان، فعال نمودن واحدهای مددکاری، روان شناسی و روان پزشکی برای آسیب پذیران روانی خصوصاً معتادان به مواد روان گردان و شیشه، متادون درمانی و درمان های دارویی و در اختیار قرار دادن سرنگ به معتادان تزریقی را می توان نام برد.